Sigortasız çalışan emekli olabilir mi?

Adana’dan okurumuz Bilal Karhancalı soruyor: “Bünyamin bey çeşitli tekstil atölyelerinde on iki yıldır çalışıyorum. Son işyerimde 2009 yılından bu yana çalışıyorum, ustabaşıyım, sigortamı yapıyorlar, maaşım da iyi. Ama daha önce çalıştığım birçok işyerinde sigortamı yapmadılar. Ben de işsiz kalmaktansa, üç cocuğum var, çalışmaya mecbur kaldım. Hizmet dökümümde 2730 gün var. Size sormak istediğim şey geçmişte beni sigortasız çalıştıran işyerlerine karşı bir şey yapabilir miyim? Sigortasız günlerim emekliliğime sayılır mı? Ne yapmalıyım?”

Sayın okurumuz, birçok okurumuzdan gelen ortak bir soruyu soruyorsunuz. Sigortasız olarak çalıştırılan kişiler emeklilik haklarının neler olduğunu öğrenmek istiyorlar. Ayrıntılı olarak açıklayalım.

Sigortasız Çalıştırma Ülkemizde Yaygın

Sigortalı olarak çalışmak kanuni zorunluluktur. Hizmet akdi veya iş sözleşmesi ile bir işverenin yanında çalışmaya başlayan kişinin yasal süresi içerisinde SGK’ya tescili ve adına her ay hizmet ve kazanç bildiriminde bulunulması zorunlu.

Ancak kayıtdışı ülkemizde çok yaygın durumdadır. Resmi rakamlara göre tarım dışında kayıtdışı oranı % 25, tarım sektörü de dikkate alındığında ise % 40 oranındadır. Başka bir deyişle işverenler her iki çalışanından nerede ise bir tanesini SGK’ya bildirmeden sigortasız olarak çalıştırmaktadırlar.

Bu durum yasadışıdır, daha sonra tespit edilirse SGK eksik günlerin sigorta primini işverenden cezasıyla birlikte alır, sigortalının hizmet dökümüne de eksik günlerinin hizmetlerini ekler.

Hizmetlerin nasıl tespit edileceğini ayrıntılı olarak açıklayalım.

Hizmet Tespitinin Birinci Yolu

Sigortasız olarak çalıştırılan kişilerin hizmetlerini ispat etmenin iki yolu vardır:

Eksik bildirilen hizmetlerin kazanılmasının birinci yolu idari yoldur. Buna göre çalışanın SGK’ya ALO 170 hattından yada dilekçe ile yapacağı şikayet sonrasında SGK Müfettişleri/Denetmenleri tarafından hizmetlerinizin kayıtlardan tespit edilmesi söz konusu olur.

Ancak bu yola gitmesi için çalışanın elinde sigortasız çalıştığı dönemlere dair maaş bordrosu, resmi belge, maaş dökümü, noter belgesi, bankaya verilen maaş yazısı gibi “sonradan düzenlenebilir nitelikte olmayan” belgelerin olması yararınadır. Yoksa SGK Denetmenleri/müfettişlerinin kayıtlardan tespiti çok zordur, zira denetim elemanı her ne kadar “yemin hariç her türlü bilgi ve belgeye dayanabiliyor olsa da” esas olarak resmi defterlere göre inceleme yapar, belge bulmaya çalışırlar, kanaat ile hüküm vermezler. İşverenlerse kayıtdışı çalıştırdıkları kişilerin kaydını zaten resmi defterlere girmezler.

Mahkeme Yoluyla Hizmet Tespiti

Eksik bildirilen hizmetlerin kazanılmasının ikinci yolu ise dava yoludur. Buna göre çalışanın haklarını almak için yetkili İş Mahkemesi’ne “hizmet tespit davası” açması gerekmektedir.

Bunun için de çalışanın işten ayrıldığı yılın sonundan itibaren beş yıllık süre içerisinde dava açması gerekir, yoksa dava açma hakkı zamanaşımına uğrar.

Beş yıllık süre, birden çok işyerinde çalışmışsanız her bir işyeri için işten ayrıldığınız tarih itibariyle ayrı ayrı hesaplanır.

Eğer beş yıllık süre geçtiyse hakim davayı zamanaşımından düşürür; geçmemişse inceler. İş mahkemesinin hakimi belge zorunlu olmadan şahitler yada sair deliller ile vicdani kanaatine göre hüküm kurabilecektir. Yeter ki çalışanın kayıtdışı olarak çalıştırıldığını tespit etmiş olsun. Başka bir deyişle mahkemeler şahitler ve kuvvetli kanaat ile de hüküm kurabilmektedir.

Sigortasız Çalışanlar, Belge Toplamanız Lehinizedir

Ancak mahkeme aşamasında da resmi belgelerin kuvvetli delil olduğu unutulmamalıdır. Sonradan düzenlenebilir nitelikte olmayan belgeler her halükarda hizmet tespitinin en temel dayanağı olacaktır.

Sigortasız olarak çalışan işçilerin aldıkları maaş tutarına dair dokümanları, bordroları, maaş makbuzlarını, resmi belgeleri, bankaya verilmek üzere alınmış maaş yazılarını, noter dokümanlarını bulundurmaları gelecekte haklarını aramaları açısından önemlidir. Bu belgelerin sonradan düzenlenebilir nitelikte olmaması ve sigortalının o işyerinde çalıştığını kesin olarak ispatlar nitelikte olması elzemdir.

Maaşı Eksik Bildirenler de Hakkını Arayabilir

Kayıtdışı istihdamın bir türü de çalışanların aldıkları gerçek ücret üzerinden değil, daha düşük ücretler üzerinden bildirilmesidir. Ücretleri eksik gösterilen pek çok çalışan asgari ücret üzerinden sigortalı olarak bildirilmektedir.

Sigorta primine esas kazancın eksik gösterilmesi de çalışanın hakkının verilmemesinin bir çeşididir. Ücreti eksik bildirilen çalışanların sigorta primi eksik yatırılır. Sigorta primi düşük yatırılan çalışanın ise hem doğum yardımı, ölüm yardımı, işsizlik ödeneği, geçici iş göremezlik ödeneği gibi ödenekleri hem de gelecekteki emekli maaşları düşük olur.

Başka bir deyişle çalışanın SGK’ya ücretlerin eksik bildirilmesi çalışanların geleceğinden çalmak, yaşlılıktaki nafakasından kar etmektir.

Bu şekilde ücretleri aldıkları gerçek ücret üzerinden bildirilmeyen kişiler de SGK müfettişleri/denetmenleri yada mahkeme tarafından tevsik edilmesi kaydıyla eksik kazançlarını gerçek tutarına yükseltebilirler.

Sigortasız Günler Tespit Edilirse Ne Olur?

Mahkeme yoluyla yada SGK müfettişleri/denetmenlerinin raporları sonucu işyerinde çalışmasına karşın sigortalı olarak bildirilmediği tespit edilen çalışanların sigortasız çalıştırıldığı günler sigortalı hale gelir. Bu sigortalının eksik bildirilen hizmet günleri tamamlanır yada eksik bildirilen maaş tutarları varsa bu tutarlar gerçek tutarına yükseltilir.

SGK tarafından bildirilmeyen hizmeti tespit edilenlere, eksik günleri hizmet dökümlerine eklenir. Böylece çalışanın hiçbir kaybı olmaz. Eksik günleri emekli olabilmesi mümkün ise emeklilik tahsis talep tarihinden itibaren emekliliği de sağlanır. Yani sigortasız çalıştırılan kişi de hizmet günlerini ispatlar ise diğer emeklilik şartlarını da tamamladığı takdirde emekli olabilir.

Kişiyi sigortasız çalıştırdığı tespit edilen işverenlere ise bildirilmeyen prim tutarları gecikme cezası, gecikme zammı ve faizi ile birlikte yükletilir, sigortasız çalıştırılan her bir ay için de iki asgari ücret tutarında ceza uygulanır.

---

Kıssadan Hisse

"Önygılarınızı terketmek için hiçbir zaman geç değildir."

— David Henry Thoreau

---

Sorularınız için:

Emeklilik tarihini hesaplatmak isteyen okurlarımızın T.C. kimlik numarası, SSK sigorta sicil numarası, Bağ-Kur numarası, ay-gün-yıl olarak doğum tarihi, askerlik yaptığı ve terhis olduğu tarihleri, askerlik süresini, er olarak yada yedek subay olarak yaptığını, ilk işe giriş tarihi (ilk kez sigortalı olarak çalışmaya başlanılan tarih), hizmet dökümü, doğum borçlanması için çocukların doğum tarihlerini, özürlü ise özürlülük rapor oranını, vergi indirimi yazısı alıp almadığı bilgilerinin tümünü eksiksiz göndermeleri gerekmektedir. Tarihlerin ay, yıl ve gün şeklinde gönderilmesi gerekir.

Yazarın tüm yazıları için: