Zorla fazla mesai yaptırılabilir mi?

Erzurum’dan okurumuz Cemalettin Taşdelen soruyor: “Bünyamin bey, bir fabrikada üretim bandı sorumlusu olarak çalışıyorum. Zaman zaman siparişleri yetiştirmek için gece yarılarına kadar çalışıyoruz. Patron fazla mesai vermek yerine bize daha sonra izin veriyor. Bunu yapabilir mi? Bazen de haftasonları da çalışıyoruz, haftasonu çalışan fazla mesai alır mı? Biz istemeden zorla mesai yaptırılabilir mi?”

Sayın okurumuz, fazla çalışma 4857 sayılı İş Kanununda ayrıntılı olarak belirlenmiş bir iş hukuku düzenlemesidir.

Buna göre halk arasında “fazla mesai” olarak bilinen “fazla çalışma”, İş Kanununda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.

Fazla mesaide ayni ücret verilmez. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yarısı miktarında yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir. Başka bir deyişle işçi keyfi olarak ve zorla fazla mesai yaptırılamaz.

Serbest Zaman Verilebilir mi?

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her 1 saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.

Burada işçinin isteğinin belirleyici olduğu unutulmamalıdır. İşçi eğer isterse bu belirtilen sürelerde tatil yapar. Bu işçinin ihtiyarına bırakılmış bir haktır.

İşveren işçiye fazla mesai ücretini ödememek için zorunlu topluca yada bireysel zorunlu serbest zaman veremez. İşçi isterse bunu kabul etmeyebilir.

Tatillerde Fazla Çalışma Ücreti Ne Kadardır?

İşçiler Kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak ödenmek zorundadır.

Tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.

Başka bir deyişle ulusal bayram gününde çalışan işçinin normal saatlik ücreti 40 TL ise, bir saatlik çalışma karşılığında alacağı ücret 80 TL’dir.

Daha önce de belirttiğimiz gibi tatil ve bayram günlerinde fazla saatlerle çalışmak için de işçinin onayının alınması gerekir.

Hangi Fazla Mesailer Yasa Dışıdır?

Çalışma hayatında "gece" en geç saat 20.00'de başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir. Gece çalışmalarında fazla çalışma yapılamaz. Gece çalışmaları en fazla 7,5 saat olabilir, bundan fazla olamaz.

Belirtmek gerekir ki normal çalışmalar için günlük çalışma saati de en fazla 11 saat olabilir.

İş Kanunumuzda fazla çalışma düzenlenmiş olsa da işçiye sınırsız fazla mesai yaptırılamaz. Zira işçinin de bir insani çalışma kapasitesi vardır.

Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 275 saatten fazla olamaz. Bir yıl içerisinde işçiyi bunun üzerinde çalıştırmak yasa dışıdır.

Zorunlu Hallerde Çalışma Nedir?

İş Kanununda fazla çalışmanın bir özel düzenlemesi de “zorunlu hallerde çalışma”dır. Bu durumu da izah edelim.

Gerek bir arıza sırasında, gerek bir arızanın mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde, yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile işçilerin hepsi veya bir kısmına fazla çalışma yaptırılabilir.

Örnek vermek gerekir ise fabrikadaki makinelerdeki bir arızanın acilen giderilmesi için yapılan çalışma zorunlu hallerde çalışmadır.

Bu durumda fazla çalışma yapan işçilere uygun bir dinlenme süresi verilmesi zorunludur.

Ancak şunu belirtmek gerekir ki, zorunlu sebeplerle yapılan fazla çalışmalar için de yukarıda belirttiğimiz esaslarla fazla mesai ücreti verilmesi zorunludur.

---

Kıssadan Hisse

"Çok bilgili olman akıllı olduğunu göstermez."

— Herakleitos

---

Sorularınız için:

Emeklilik tarihini hesaplatmak isteyen okurlarımızın T.C. kimlik numarası, SSK sigorta sicil numarası, Bağ-Kur numarası, ay-gün-yıl olarak doğum tarihi, askerlik yaptığı ve terhis olduğu tarihleri, askerlik süresini, er olarak yada yedek subay olarak yaptığını, ilk işe giriş tarihi (ilk kez sigortalı olarak çalışmaya başlanılan tarih), hizmet dökümü, doğum borçlanması için çocukların doğum tarihlerini, özürlü ise özürlülük rapor oranını, vergi indirimi yazısı alıp almadığı bilgilerinin tümünü eksiksiz göndermeleri gerekmektedir. Tarihlerin ay, yıl ve gün şeklinde gönderilmesi gerekir.

Yazarın tüm yazıları için: